көкжиек тұстарын анықтау тәсілдері

(Способы определения сторон горизонта)

көкжиек тұсын жергілікті жерде компас пен аспан шырақтары немесе жергілікті белгілер бойынша анықтау. Көкжиек тұсын анықтаудың мейлінше көп тараған тәсілі — компас көмегімен анықтау. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде Адрианов компасы кеңінен қолданылады. Компас корпусында 120 бөлік белгілерімен сақина орналастырылған, оған екі қатар сандар салынған. Бөлік белгілерінің үстінде тікелей орналасқан сандардың бір қатары сағат меңзері жүрісі бойынша градустық мөлшерде берілген; сағат меңзері жүрісіне қарсы орналасқан сандардың келесі қатары бұрыш өлшегіштің бөлік белгілерін білдіреді. Корпустың үстіңгі жағына лимб айналасында айналмалы ойықты және қарауылды қақпақ бар. Ол кез келген бағытты нысанаға алады, ол кезде қарауыл үнемі бақыланатын заттың бағытына бағытталады. Көкжиек тұсын анықтауда тежеуішті босатып, компасты көлденең орнатып және оның магнит меңзерінің солтүстік ұшы шкаланың нөлдік бөлік белгісіне қарсы тұруы тиіс. Компастың бұл орналасуында — В — Ю — З — әріптері шығыс, оңтүстік және батысты, ал нөлдік бөлік белгісі солтүстік бағытын көрсетеді. Көкжиек тұстары Күн бойынша мейлінше тез анықталады, бірақ жуық шамалы болады. Шамамен таңғы сағат 7.00-де күн шығыста (заттардың көлеңкесі батысқа түседі), сағат 13.00-де оңтүстікте (көлеңкелер қысқа, әрі солтүстікке түседі), шамамен сағат 19.00-де батыста (көлеңкелер шығысқа түседі) болады.